Nỏ thần Liên Châu - Nỗi khiếp đảm của giặc ngoại xâm phương Bắc

Trình độ chế tạo cung nỏ thời Hùng Vương - 

An Dương Vương đã làm cho quân giặc 

phương Bắc khiếp sợ và được thần thánh hóa 

bằng truyền thuyết nỏ thần.

* Trong lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, người Việt Nam đã không ít lần phải đứng lên, chống lại kẻ thù xâm lược từ phương Bắc. Và trong mỗi lần như thế, dù là dùng mũi tên, ngọn giáo, hay những vũ khí hiện đại sau này, người Việt Nam đều khiến kẻ thù kinh hồn bạt vía. 

* Từ câu chuyện mang màu sắc truyền thuyết:

- Theo truyền thuyết hàng ngàn năm nay kể lại, thời Thục Phán - An Dương Vương, nước Âu Lạc có nỏ thần có thể bắn ra hàng ngàn mũi tên, xuyên qua chục người, làm quân địch khiếp sợ. Vì thế mà quân xâm lược phương Bắc luôn luôn phải nhận thất bại. Lẫy nỏ thần này được làm từ vuốt của Rùa Thần, được xem là bảo bối giữ nước mà thần linh ban tặng với lời nói được truyền tụng “Giữ được nỏ thần, thì giữ được thiên hạ - mất nỏ thần sẽ mất cả thiên hạ”

- Đây là một câu chuyện mang đậm màu sắc truyền thuyết. Tuy nhiên trải qua nhiều quá trình nghiên cứu các nhà khoa học đã dần chứng minh được nỏ thần là có thật trong lịch sử, thể hiện tài năng quân sự tuyệt vời của nhân dân nước Việt.

*Đến những vết tích khảo cổ học:

- Nỏ thần trong thực tế có tên gọi là nỏ Liên Châu, do vị tướng quân tài ba Cao Lỗ chế tạo dưới thời Thục Phán An Dương Vương nhà nước Âu Lạc, đặt tên là Linh Quang Kim Trảo Thần Nỏ.

- Nỏ có thể bắn một lần được nhiều phát mà các mũi tên đều bịt đồng sắc nhọn. Sử sách cũ đã thần thánh hóa gọi là: "Linh Quang Thần Cơ". Sách Lĩnh Nam chích quái chép rằng: Cứ đem nỏ ra chĩa vào quân giặc là chúng không dám đến gần.

- Năm 1959, các nhà khảo cổ đã tìm được trong lòng đất Cổ Loa số lượng lên tới hơn một vạn chiếc tên được chôn giấu. Đặc biệt, sau này các nhà khảo cổ học còn tìm thấy lò đúc và quan trọng nhất là khuôn đúc mũi tên ba cạnh này.

Mũi tên đồng khai quật tại thành Cổ Loa.

- Mũi tên ba cạnh dạng này được đặt tên là mũi tên Cổ Loa. Có bảy loại mũi tên dùng cho nỏ thần của An Dương Vương: Loại dài nhất 11cm, loại ngắn nhất 6cm và đều cùng một loại, cấu tạo gồm 3 bộ phận: đầu nhọn, trụ và chuôi cùng có mặt cắt ngang hình tam giác.

- Ðầu mũi tên có mặt cắt hình tam giác với rìa cạnh thẳng hoặc hơi cong vồng ra; mặt cắt ngang đầu mũi hình tam giác đều cạnh thẳng hoặc cong lõm vào. Mũi tên ba cạnh tạo ra vết rách to theo ba hướng, gây thoát máu nhanh, thương vong lớn, khiến cho đối phương hoang mang, mất bình tĩnh khi đang tấn công và là một yếu tố tạo nên tính thần kỳ của loại nỏ An Dương Vương so với các loại vũ khí đương thời.

- Thêm một bằng chứng thuyết phục nữa đó là việc khai quật được lẫy nỏ Làng Vạc khá nguyên vẹn còn đầy đủ các bộ phần hợp thành. Ngoài ra, chúng ta còn khai quật được ở thành Cổ Loa một cái ống đồng dài khoảng 0,5 m, hai đầu bịt kín, dọc thân trổ lỗ như lỗ cây sáo được cho là một bộ phận của chiếc nỏ.

Lẫy nỏ khai quật được tại thành Cổ Loa.

- Qua phân tích bằng phương pháp quang phổ cho thấy thành phần cấu tạo của mũi tên đồng Cổ Loa cũng như lẫy nỏ có 95% bằng đồng; chì 3,4 – 4,2%; thiếc 1 – 1,1%. Với tỷ lệ này, tên được tạo có độ cứng cao, có thể mài, dũa để tạo thành những bộ phận lưỡi, mũi nhọn, sắc, có độ sát thương cao. Thiếc và chì sẽ khiến khuôn đúc mũi tên rất róc, không bị bám dính. Khuôn đúc tên cũng phải chế tác theo chất liệu và kiểu dáng của khuôn cổ chứ không sử dụng các loại khuôn hiện đại.

- Tỉ lệ này cũng tương ứng với tỷ lệ phân tích được trên các vũ khí khác như giáo, mác… Chứng tỏ trình độ luyện kim, trình độ quân sự thời An Dương Vương đã rất cao.

- Cũng trong nhiều họa tiết hoa văn thời Đông Sơn đã khắc họa hình ảnh sử dụng cung nỏ với kích thước lớn có thể xem như dấu tích về “nỏ thần” trong truyền thuyết.

Họa tiết cung thủ trên các hoa văn thời Đông Sơn.

* Phục dựng thành công nỏ thần:

Nỏ thần được phục dựng thành công từ năm 2000
bởi Kỹ Sư Lê Minh Hồng.

- Nhằm đi tìm lời giải cho bí ẩn nỏ thần có cấu tạo như thế nào, nhiều nhà khoa học đã tìm cách phục dựng lại nỏ thần và đã có những thành công ngoài sức tưởng tượng.

- Trước hết là chiếc nỏ thần được phục dựng thành công từ năm 2000 bởi kỹ sư Lê Minh Hồng, theo mô hình của một chiếc nỏ “tích hợp” nhiều cánh nỏ.

Thân nỏ dài tới 4m và có tới hai loại nỏ. Nỏ công dùng cho nhóm chiến đấu, nỏ thủ dùng cho cá nhân. Muốn tạo ra nỏ khổng lồ, có sức sát thương cao, phải liên kết nhiều cánh nỏ trên một thân nỏ.

Nỏ này không chỉ bắn ra hàng trăm mũi tên một lúc mà còn bắn được cả mũi lao xa tới cả trăm mét. Bí mật sức mạnh của nỏ là thuật chia nhỏ góp gió thành bão.

- Trong số các mô hình nỏ thần được phục dựng lại thì mô hình do Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam và Trung tâm Nghiên cứu tiền sử Đông Nam Á thực hiện vào năm 2010 được nhắc tới nhiều hơn cả. Mô hình này được phỏng dựng dựa trên các lẫy nỏ cổ bằng đồng từng phát hiện tại Làng Vạc (Nghệ An).

Chiếc nỏ này được phục chế hoàn toàn không sử dụng công cụ của thời hiện đại. Hình dáng nỏ được tham khảo và dựa trên những sách cổ Trung Quốc và hình vẽ trên đền thờ Angkor Watt và tài liệu La Mã cổ đại liên quan đến nỏ có niên đại trùng với thời An Dương Vương để so sánh.

- Nhóm nghiên cứu đã thuê thợ đúc đồng làng Đại Bái (Bắc Ninh) đúc lại mũi tên đồng theo phương pháp thủ công cổ xưa, với tỉ lệ hợp kim đồng – chì – thiếc đúng như đã phân tích từ mũi tên khai quật được.

- Kỳ công hơn, theo đúng các ghi chép cổ xưa còn lưu lại, thân mũi tên được làm từ thân cau già chứ không phải bằng tre vì tre có đốt nên bị giới hạn về độ dài. Cau già có độ dẻo, thẳng, không bị cong vênh, co ngót theo thời gian.

Trải qua rất nhiều thử nghiệm, nhóm nghiên cứu mới tìm ra tỷ lệ tương xứng giữa thân và mũi tên để đảm bảo mũi tên bay xa và chuẩn nhất. Toàn bộ mũi tên dài 80 cm, đường kính 0,8 cm, nặng 80-100 g.

Dây nỏ được làm từ mây lấy ở Hoà Bình do các nghệ nhân làm nỏ người Mường, Thái vào rừng chọn gai từ mùa trước, sau đó ngâm tẩm và bện thành dây. Cánh mũi tên làm từ mo cau đúng như các ghi chép cổ còn lưu lại.

- Kết quả, sau 2 năm miệt mài, nhóm nghiên cứu đã phục dựng được thành công máy bắn nỏ thời Văn Lang- Âu Lạc, có thể bắn 10 mũi tên cùng một lúc với độ sát thương cao. Kết quả thử ngiệm cho thấy, ở khoảng cách từ 80 – 120m, mũi tên phóng đi đạt độ sát thương cao nhất.

Bắn biểu diễn mô hình phục dựng "nỏ thần".

- Điều quan trọng nhất tạo nên sức thần của “nỏ thần” có lẽ chính là người xưa đã biết phát triển kỹ thuật tạo ra những “chốt giữ liên hoàn” để có thể 1 lần bóp cò thì không những một chiếc nỏ bắn được nhiều tên mà nhiều chiếc nỏ như vậy cùng bắn tạo ra những “cơn mưa” mũi tên làm tan vỡ quân địch.

Với những thư tịch và di tích khảo cổ để lại cùng việc phục dựng thành công “nỏ thần’ có lẽ đủ để khẳng định rằng trong lịch sử dân tộc Việt Nam thời Hùng Vương - An Dương Vương trình độ chế tạo cung nỏ của người Việt đã đạt đến trình độ rất cao. Họ đã có thể chế tạo ra những chiếc nỏ bắn được nhiều mũi tên cùng một lúc, xuyên qua hàng chục người. Đây chính là một vũ khí, sản phẩm kết tinh giữa truyền thống chống ngoại xâm và sự sáng tạo trong lao động của người Việt. “Nỏ thần” đã gây khiếp đảm cho quân xâm lược phương Bắc và góp phần giữ vững độc lập, tự chủ của dân tộc.

Vũ khí thần dũng vô địch của Âu Lạc

Trong dòng lịch sử, không thể không nhắc tới 

bậc tiên liệt Cao Lỗ, vị tướng vừa có công 

chiến đấu, vừa góp vào kho tàng chế tạo vũ khí 

chiếc nỏ thần “nỏ liên châu” bắn một lần được 

nhiều mũi tên đồng sắc nhọn.

Ông tổ ngành Công Nghiệp Quốc Phòng Việt Nam

- Ngày 18/4 là ngày kỷ niệm 2290 năm ngày sinh 

tướng quân Cao Lỗ, người có thể coi là ông tổ của 

ngành quân khí cổ đại Việt Nam.

Hình mẫu nỏ thần liên châu trưng bày trong
Bảo tàng Lịch sử quân sự.

- Tướng quân Cao Lỗ, không rõ năm sinh của ông, 

chỉ biết năm mất là năm 184 trước công nguyên, 

thời An Dương Vương. Quê ông ở Vũ Ninh nay là 

huyện Quế võ, tỉnh Bắc Ninh.

- Một trong những thành tựu lưu truyền hậu thế của 

tướng quân Cao Lỗ là ông đã sáng sáng chế ra nỏ 

liên châu, còn được gọi là “nỏ thần”, “linh quang 

thần cơ”. Đây được xem như vũ khí thần dũng vô 

địch của nước Âu Lạc và được ca ngợi có sức 

mạnh kỳ diệu, “chỉ núi thì núi tan, chỉ ngàn thì 

ngàn cháy”.

- Ngày nay, sức mạnh truyền thuyết này phần nào 

được hé mở qua các cuộc khai quật khảo cổ học 

tiến hành ở gần Thành Cổ Loa. Trong một lần khai 

quật xung quanh đền thờ vua An Dương Vương 

trong quần thể di tích Cổ Loa (Đông Anh - Hà 

Nội), Viện Khảo cổ đã phát hiện một khối đất nung 

màu đỏ tựa như chiếc lò nhỏ có lỗ thông ra hai bên.

- Theo phân tích của các nhà khoa học, đây có thể 

là vết tích của lò đúc đồng, với những mảnh khuôn 

đúc bằng đá, mảnh nồi nấu đồng. Cũng theo các 

nhà khoa học, nếu vua An Dương Vương sở hữu 

loại nỏ có khả năng bắn tên đồng loạt, ắt hẳn phải 

nắm trong tay hệ thống lò đúc mũi tên đồng dày 

đặc thì mới có thể trong một thời gian ngắn cung 

cấp kịp thời cho đội cung xạ để chiến đấu.

- Tiếc thương người anh hùng “bất kiến minh quân”

Không chỉ sáng chế ra nỏ liên châu, tướng quân 

Cao Lỗ còn bỏ nhiều công sức vào huấn luyện cho 

binh sĩ. Tương truyền thời xa xưa có câu truyền 

tụng “Giữ được Nỏ Thần, thì giữ được thiên hạ - 

Mất Nỏ Thần sẽ mất cả thiên hạ”. Câu nói này có 

lẽ ứng với người đã sáng chế ra nỏ liên châu.

- Sau khi bờ cõi được yên ổn, quân giặc sai sứ sang 

cầu hòa, Vua An Dương Vương đã mất cảnh giác, 

không biết dùng người tài, nhận thức không đúng 

về bản chất cùng những thủ đoạn của kẻ thù nên đã 

không nghe theo lời tướng quân Cao Lỗ. Chỉ trong 

một thời gian ngắn hòa bình, quân xâm lược Nam 

Hán đã quay lại đánh chiếm nước ta.

Tranh vẽ minh họa cảnh Triệu Đà vui mừng
khi có được nỏ thần.

- Dù không được vua trọng dụng nhưng tướng quân 

Cao Lỗ vẫn tham gia chiến đấu chống lại kẻ thù. 

Trong cuộc chiến đấu bảo vệ đất nước trước sự 

xâm lăng của Triệu Đà, tướng quân Cao Lỗ đã anh 

dũng hy sinh.

- Ông mất lại vùng Lục Đầu. Tại nhiều nơi trong 

nước, ở Bắc Ninh, Nghệ An, TP.HCM có đền thờ 

tưởng niệm ông. Tại thủ đô Hà Nội, từ năm 2005 

chính quyền địa phương đã lấy tên của tướng quân 

Cao Lỗ đặt tên cho một con đường ở  Huyện Đông 

Anh.

- Minh Đức chân thành cảm ơn quý Cô, Bác, Anh, Chị, Em đã xem blog.

Blogger Nguyen Minh Duc